Blog Yazı Serisi |Açık Yeşil Alanların Planlanması: Trabzon Botanik Bahçesi Orneği

Yeşil alanlar, oluşum özelliklerine göre doğal yeşil alanlar ve kentsel yeşil alanlar olmak üzere iki grup içerisinde incelenmektedir. Doğal yeşil alanlar, barındırdıkları flora ve faunaya ait doğal özellikleri bakımından önem taşıyan, genellikle kent çeperlerinde ve yer yer kent içerisinde yer alan büyük ölçeklerdeki yapılaşmamış alanlardır. Kentsel yeşil alanlar ise, yapılaşmış alanlar içerisinde insanların dinlenmesi, gezinmesi, çeşitli rekreasyon faaliyetlerini gerçekleştirmesi ve doğaya yakınlaşmalarının sağlanması amacıyla düzenlenen ortak kullanım alanlarıdır (Yıldızcı, 1982, Keleş, 1984).

Kentsel yeşil alanlar, kent mekânı içinde fiziksel ve sosyal çevrenin niteliğini belirleyen, eğitimsel, kültürel ve rekreasyon amaçlı kullanımlara olanak tanıyan ve toplumun tüm bireylerinin kullanımına açık olan kamu mekânlarıdır (Yuen, 1996).

Kent ve kent yaşamına sağladığı katkılar dikkate alındığında yeşil alanların 4 farklı grupta değerlendirilebilecek işlevleri vardır. Bunlardan ilki, enerji tasarrufu, turizm ve istihdam, mülk değeri ve üretimi artıran ekonomik işlevlerdir. Oksijen üretimi, kirli havanın temizlenmesi, mikro klimanın düzenlenmesi, nispi nem düzenlemesi, karbon tutma ve sera gazı azalımı, erozyon önleme ve su dengesini sağlama, ekolojik restorasyon ve biyolojik çeşitliliğin korunması ve gürültünün azaltılmasını sağlayacak işlevleri ise ekolojik işlevler olarak değerlendirilmektedir. Toplumun sosyal gereksinimleri perspektifinden bakıldığında ise yeşil alanlar kentlerde; kültürel ve rekreasyonel faaliyetlere olanak oluşturma, kamu sağlığını koruma, toplumsal gelişmeye katkı sağlama ve suç oranını azaltma gibi işlevlere sahiptirler. Planlama yönünden fiziksel işlevleri ise, dolaşım-erişim, alan koruma, tarihi koruma, estetik, mimari etki ve kentsel kullanımlar arasında tampon görevi görme ile ölçü yönünde denge sağlama maddeleriyle gruplandırılabilir (Önder ve Polat, 2012)

Kentsel yeşil alanların sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi için devamlı kontrol altında tutulması gerekir ve bakım çalışmaları yürüten deneyimli, bilgili bir ekibin bulunması gerekir. Kent içerisindeki yeşil alanlar vatandaşın rahatça ulaşabileceği alanlar olması sebebiyle güvenlik açısından tehlike arz etmemelidir. Mevcut her bir bitkinin dönem budamaları, gübrelemeleri, ilaçlanmaları, hastalık ve böceklere karşı devamlı kontrol altında tutulmaları, soğuk geçen kış günlerinde dona karşı korunması, dip çanaklarının havalandırılması gerekmektedir. Çim alanların bir program dahilinde biçilmesi, gübrelenmesinin yapılması gerekir. Kentsel yeşil alanlarımızda yalnızca canlı materyaller olmayıp cansız materyallerin miktarı bir hayli fazladır. Ahşap döşemeler, Oturma bankları, zemin döşeme taşları, Süs havuzları, dekoratif donatılar, heykeller, aydınlatma birimleri vb. bütün malzemelerin bakımları bir program dahilinde takip edilmeli aksatılmadan bakımı yapılmalıdır.

Kentsel yeşil alanların bakımı ve planlanmasını Trabzon Botanik Bahçesi örneğinde incelediğimizde hiç de fena olmayan bir tabloyla karşılaşabiliriz. 103 dönüm alan üzerine kurulan Trabzon Botanik Bahçesi`nin 2018 yılının yaz aylarında açılışı yapılmıştır. Gün geçtikçe gelişen büyüyen bir yapıya sahiptir. Açıldığı sene 130 farklı tür toplamda 11.000 bitki bulunmaktaydı. Günümüzde 588 farklı türle ciddi bir gelişme göstermiştir. Mevcut ağaçların ve çim alanların bakımını alanında tecrübeli ekiplerce yapılmaktadır. Dönem dönem mevsimlik çiçekler ve soğanlı bitkilerle birlikte bahçede görsel oluşmaktadır. Botanik bahçesi içerisinde fındık koleksiyonları bahçesi, Ligarba bahçesi, Meyve bahçesi, Tıbbi aromatik bitkiler bahçesi, Gül bahçesi, Kaya bahçesi, Üzüm koleksiyonları bahçesi ve Zeytin koleksiyonları bahçesi bulunmaktadır. Bütün bahçelerin bakımı ayrı düşünülerek özenle yapılması gerekmektedir. Dikkatsiz davranıldığında bir bahçeden diğer bahçeye hastalık bulaştırılabilir. Bu sebeple her çalışmamızdan sonra ekipmanların temizliği çok önemlidir.

Mevcut binalarda kök dünyası ve bitki kütüphanesi olarak halka açılan kapalı alanlarda mevcuttur. Bahçede mevcut olan şelale havuz çalışmamaktadır. İmalatı dolayısıyla izolasyon ve havuz gideri konusunda büyük sıkıntıları olan süs havuzunun akıbetinin ne olacağı belli değil. Botanik bahçesine yakışmayan bir görüntü sunmaktadır. Aynı zamanda büyük süs havuzunda da benzer sıkıntılar olduğunu söyleyebiliriz.  Bu bahsettiğimiz bölümler dışında 103 dönümlük bir bahçe için oluşturulan örnek bahçe sayısı çok azdır. İklim krizi yaşadığımız şu günlerde bahçede örnek yağmur bahçeleri, kurakçıl bitkilendirme bahçeleri, tozlaştırıcı bahçeleri gb. İklimsel faydaları olacak bahçelerin sayısının da çoğalmasını temenni ederiz.

Sonuç olarak; büyük emek verilerek oluşturulan kentsel yeşil alanların bakımı ve onarımı zaruri bir ihtiyaçtır. Herhangi ufak bir aksaklıkta yeşil alanlarda ciddi hasarlar oluşturabilir. Bu sebeple Kentsel yeşil alanlarda yapılacak bakım onarım planlaması kesinlikle teknik ekiplerce oluşturulmalıdır. Peyzaj mimarları bu oluşacak ekiplerinin yapı taşı niteliğindedir.

Bu alanın planlanması, tasarımı, uygulaması konusunda yöneticilerimiz ve meslektaşlarımıza katkılarından ötürü teşekkür eder, yeşil alan yönetimi kapsamında programlama yapan Trabzon Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler Dairesi başkanlığı` na da teşekkür ederiz.

TMMOB Peyzaj Mimarları Odası

Trabzon Şubesi 4. Dönem Yönetim Kurulu