Blog Yazı Serisi | Peyzaj Mimarlığında Yağmur Suyu Yonetimi

21. yüzyılda kentleşmenin artması küresel ölçekte kritik bir konu haline gelmiştir. Kentsel nüfusun artması birçok problemi beraberinde getirmektedir. Kentsel alanların gelişimi ve büyümesi kentsel yeşil alanların ve toprak yüzeylerinin geçirimsiz yüzeylere dönüşümünü; bu süreç de ekosistemlerde bozulma, gıda döngüsü, hidrolojik süreçler ve biyolojik çeşitlilik üzerinde olumsuz etkiler bırakılmasına kentsel alanların küresel iklim değişikliğinden daha fazla etkilenmesine sebep olmaktadır. Geçirimsiz yüzeylerin artmasıyla yağışla yeryüzüne inen suyun kontrol edilebilirliği azalmakta bu da sel, su baskınları, alıcı su kaynaklarında oluşan kirlilikler gibi birtakım ciddi sorunlara yol açmaktadır. Yüzey akış miktarının artması, infiltrasyonu azaltırken, kirleticilerin kentsel alanlardan hızlı bir şekilde su kaynaklarına taşınmasına ve su kaynakların kirliliğinin artmasına, biyoçeşitliliğin zarar görmesine ve aynı zamanda yer altı su kaynaklarının azalmasına neden olmaktadır (Niemczynowicz, 1999). Böylece kentler, sadece kent içinde değil, aynı zamanda kentle ilişkili hidrolojik sistemleri, akış düzenini ve ekolojik sistemleri etkilemektedir. Benzer şekilde bir diğer problem ise geçirimsiz yüzeylerin artması sebebiyle kontrol edilebilirliği azalan yağış sularının, sel, su baskını, heyelan vb. afetlere sebep olması ve bu şekilde kentsel alanlarda can ve mali kayıplara neden olan ciddi sorunlara dönüşmesidir.

Kentsel Peyzaj Altyapısı Kavramı

Kentsel alanlarda altyapı tasarımları, bölgesel planlama ve kentsel gelişimin temel özelliğidir. Altyapılar kentlerin en önemli unsurlarıdır ve kentler altyapılarının işlevselliği nispetinde kentlilere olumlu veya olumsuz deneyimler sunar. Özellikle kentlerde meydana gelen elektrik kesintileri, deprem, sel vb, büyük çaplı olumsuzluklar altyapıların insan hayatını ne derece etkilediğini gözler önüne sermektedir (Belanger, 2013). Ancak günümüzde altyapılar geleneksel halden modern haline evrilmek durumundadır. Bilhassa küresel iklim değişikliğinden kaynaklanan ekonomik ve ekolojik zorluklar, altyapıyı kentliler için yeni bir meydan okuma haline dönüştürmüştür. Dolayısıyla günümüzde kentlerde altyapılar, ekolojik, ekonomik ve sürdürülebilir olmak zorundadır. Bu etkileşimler niteliğinde ortayan çıkan Urban Landscape Infrastructure (Kentsel Peyzaj Altyapısı) kavramı "maddi faydalar ve hizmetler sunan, enerji malzemelerinin geri dönüşümünü sağlayan peyzajın doğal veya fiziksel yapısıdır" şeklinde tanımlanmıştır (Belanger, 2013; Görmüş vd., 2019).

Yağmur Suyu Yönetimi Kavramı

Kentsel alanlardaki insan aktiviteleri, yeryüzünde biriken atık ve kirleticilerin yağışlarla beraber su yüzeylerine taşınmasına neden olur (Barbosa vd., 2012). Bu da çevre kirliliğini artıran insan sağlığını ve ekosistemi tehdit eden bir durumdur. Yağmur Suyu Yönetimi (YSY) kentsel hidrolojinin en önemli bileşenlerinden biridir. Kentsel yağmur suyu akışındaki kirleticiler, çatılardan (ağır metaller, organikler, patojenler), yol ve otopark akışından (ağır metaller, hidrokarbonlar), park alanlarından (besin maddeleri, organikler, patojenler) kaynaklanır (Laurenson vd., 2013). Geleneksel yöntemler, taşkınları önlemek için yağmur suyunu kentsel alanlardan uzaklaştırmayı amaçlayan bir drenaj sistemi üzerine kurulu sistemlerdir. Bu sistem tek işlevli bir yaklaşım olup, sağlıklı havza-ekosistem işleyişi için gerekli olan doğal hidrolojik süreçleri göz ardı edebilen bir sistemdir (Brierley ve Fryirs, 2009).

Kentsel Peyzaj Altyapılarının Sunduğu Yağmur Suyu Yönetimi Stratejileri

Kentsel peyzaj altyapısı ekosistemlerden maksimum fayda sağlamayı ve kentlerdeki mavi-yeşil altyapıları optimum seviyede kullanmayı amaçlar. YSY kentsel peyzaj altyapılarının sunduğu en önemli faydalardan biridir. YSY literatürde farklı terminolojilerle sunulmuş olsa da bunların birçoğu benzer uygulamalarla ortaya çıkmıştır. Örneğin olan Green Infrastructure (Yeşil Altyapı), Low Impact Development (Düşük Etkili Gelişme), Best Management Practices (En İyi Yönetim Uygulamaları) gibi stratejiler incelendiğinde hepsinde benzer olarak, yağmur bahçeleri, çatı bahçeleri, geçirgen kaplamalar, biyo hendekler gibi uygulamalarla karşılaşılmaktadır. Bu stratejilerin birçoğu esasında birbirine benzer yöntemlere dayansa da farklı terminolojilerle birbirinden ayrılmaktadır.

Geleneksel yağmur suyu drenaj sistemi, genel olarak yağmur suyu akışını uzaklaştırmaya odaklanan, tek amaca yönelik bir tasarımdır. Ancak drenaj çözümlerini sürdürülebilir kılan özellikler, aynı zamanda, akış kalitesi, görsel rahatlık, rekreasyonel değer, ekolojik koruma ve çoklu su kullanımı gibi kentsel su yönetimindeki diğer önemli hususları daha bilinçli bir şekilde benimseme ihtiyacını da sağlayan özelliklerdir (France, 2002; Chocat vd., 2007). Yağmur Suyu Altyapısı YSY için geleneksel gri teknolojilerden (örneğin yeraltı drenajları ve kanalları) daha avantajlı, ekolojik ve sürdürülebilir olan bir dizi yeşil teknolojilerdir (Lucas ve Sample, 2015; Luan vd., 2017). Biyolojik tutma alanları, geçirgen kaplamalar, yeşil çatılar, tutma/alıkoyma havzaları, yağmur bahçeleri, sulak alanlar, bitki örtüsü vb. yaygın olarak kullanılan bu altyapı uygulamaları, tüm sürdürülebilir YSY stratejilerinin temel teknolojileridir. Temel işlevleri yüzey akışı düzenleyerek, tepe akışını azaltarak ve kentsel yüzey akışının neden olduğu noktasal olmayan kaynak kirleticiyi azaltmak suretiyle su kalitesini iyileştirmek ve bu akışın neden olduğu sel, su baskını vb. olumsuzları en hafife indirmektir. (Luan vd., 2019).

TMMOB Peyzaj Mimarları Odası

Trabzon Şube 4. Dönem Yönetim Kurulu